Emotionele Chantage

Voel jij je emotioneel gevangen?

Art Catrin Welz-Stein

Emotionele chantage

“Ik zei tegen mijn vriend dat ik een avond in de week een cursus wilde volgen en hij werd meteen woedend, maar op die stille manier van hem. ‘doe maar wat je wilt, dat doe je toch’ zei hij, ‘maar denk niet dat ik op je zit te wachten als je thuiskomt. Ik sta altijd voor je klaar maar bij jou kom ik altijd op de laatste plaats’. Ik wist dat zijn verwijt nergens op sloeg maar toch voelde ik me heel egoistisch. Dus heb ik de cursus afgezegd.”

“Ik stapte naar mijn baas om hem te zeggen dat ik assistentie nodig had of dat we een realistischer deadline moesten stellen voor het project waar ik aan werkte. Zodra ik zei dat ik hulp nodig had ging hij in de aanval. ‘Ik weet dat je graag veel tijd aan je gezin besteedt,’ zei hij. ‘Nu moeten ze je even missen maar ze zullen blij zijn met de promotie die we voor je in het verschiet hebben. Maar die baan is alleen geschikt voor iemand met teamgeest en toewijding en zo had ik jou ook ingeschat. Geeft niet. Ga maar naar je kinderen maar als dat jouw prioriteit is moeten we onze plannen met jou misschien herzien.’ Ik voelde me voor het blok gezet. Ik weet niet wat ik moet doen.”

“Mijn moeder belt bijna dagelijks om zich te beklagen over hoe eenzaam ze is. Sinds het overlijden van mijn vader heeft ze besloten dat ik nu verantwoordelijk ben voor haar welzijn, ik ben immers haar dochter. ‘Als jij niet meer voor me zorgt kan ik net zo goed dood zijn’. Ze weigert hulp te aanvaarden van instanties of anderen, ze wil alleen hulp van mij en ze dringt erop aan haar in huis te nemen. ‘Als je van me houdt dan doe je dat voor me, ik heb toch ook voor jou gezorgd toen je kind was?’ ”

Wat gebeurt hier nu precies? Waarom geven sommige mensen je het gevoel dat je hebt verloren of toegegeven? Waarom lukt het niet om voor jezelf op te komen? Waarom kun je niet goed duidelijk maken wat je wil? Je hebt je eigen plannen opgegeven voor iemand anders maar weet niet wat je daaraan kan doen. Je voelt je gefrustreerd en machteloos.

Hoe komt het dat sommige mensen ons emotioneel gevangen kunnen houden?

Je tegenstanders in deze bij voorbaat verloren situaties kunnen je handig manipuleren. Ze gaan heel prettig en vertrouwd met je om zolang ze hun zin krijgen. Als dat niet het geval is bedreigen ze je of bestoken je met verwijten en beschuldigingen waardoor je begraven wordt onder zelfverwijt en schuldgevoelens. Het lijkt wel alsof ze een handige strategie uitstippelen maar meestal beseffen ze zelf niet eens wat ze doen. De meesten komen heel vriendelijk en bedeesd over. In het algemeen is het 1 persoon – een ouder, partner, zus/broer of leidinggevende – in onze omgeving die je zo consequent manipuleert dat je vergeet dat je een zelfstandige volwassene bent. Hoe goed je je zaakjes ook op orde hebt op andere terreinen in je leven, tegenover deze mensen voel je je verward en machteloos.

Het is een machtsstrijd en er is een naam voor: emotionele chantage.

Emotionele chantage is een krachtige vorm van manipulatie waarbij mensen ons direct of indirect proberen te bedreigen of straffen als we niet doen wat zij willen.

Hebben belangrijke personen in je leven de gewoonte om:

• te dreigen je het leven zuur te maken als je niet doet wat ze willen?
• Voortdurend te dreigen een einde aan de relatie te maken als je niet doet wat ze willen of als je hun gedrag bespreekbaar probeert te maken?
• Te zeggen of te laten doorschemeren dat ze zichzelf zullen verwaarlozen, verwonden of depressief te worden als je niet doet wat ze willen?
• Automatisch aan te nemen dat je wel toe zult geven?
• Automatisch je gevoelens en verlangens te negeren?
• Grote beloften te doen, afhankelijk van je gedrag, maar die zelden nakomen?
• Je voortdurend af te schilderen als egoistisch, slecht, ongevoelig of onverschillig als je niet aan hun wensen voldoet?
• Je met waardering te overladen als je toegeeft maar die waardering weer in te trekken als je dat niet doet?
• geld te gebruiken als een middel om hun zin te krijgen?

dan heb je vermoedelijk te maken met een emotionele chanteur.

In haar boek ‘emotionele chantage’* beschrijft Susan Forward, een Amerikaanse psychotherapeute 4 typen emotionele chanteurs.

1.De bestraffers. Dit zijn de brutaalste chanteurs. Zij spelen in op je angst.

Hen zul je niet snel over het hoofd zien omdat ieder verzet van jouw kant meteen wordt afgestraft met een woedende reactie. Dit kan agressief worden geuit (dit noemen we de actieve bestraffers) of op een stille manier (dit noemen we de passieve bestraffers). Voorbeelden van actieve bestraffers:

“Als je van me wil scheiden zul je je kinderen nooit meer zien”

“Als je het familiebedrijf niet overneemt schrap ik je uit mijn testament”

“Als je niet wil overwerken kun je die contractverlenging wel vergeten”

Voorbeelden van passieve bestraffers:

Trekken zich terug achter een muur van stilzwijgende woede.

Schuiven alle verantwoordelijkheid van hun gevoelens op je af.

Willen niet praten.

Bestraffers geven je het gevoel dat je een klein kind bent dat iets heel stouts heeft gedaan i.p.v. een volwassene die zijn/haar eigen behoefte uit.

2.De zelfbestraffers. Drama, hysterie en crisis omgeven de zelfbestraffers. Deze chanteurs spelen in op je schuldgevoel door te dreigen zichzelf iets aan te doen of de verantwoordelijkheid voor hun welbevinden of geluk in jouw handen te leggen. Voorbeelden van zelfbestraffers:

“Als je bij me weggaat pleeg ik zelfmoord”

“Je moet bij me blijven anders kan ik niet functioneren/slapen”

“Ik word depressief als jij me niet gelukkig maakt”

Zelfbestraffers geven je het gevoel dat je de enige volwassene in de relatie bent. Zij stellen zich als een hulpeloos kind op.

3.De slachtoffers. Deze chanteurs zijn erg goed in het spelletje “raad eens wat jij me hebt aangedaan”. Zij spelen in op je schuld- en plichtsgevoel. Ze dreigen niet om jou of zichzelf iets aan te doen maar laten alleen blijken dat ze zich rot of ongelukkig voelen als jij niet doet wat ze willen. Voorbeelden van slachtoffers:

Slaken een vermoeide zucht en als je vraagt wat er is is het antwoord: “niets”.

“Hoe het met me gaat? Je belt nooit, je komt nooit op bezoek, hoe denk je zelf dat het met me gaat!”

“Als je werkelijk van me hield zou je niet hoeven vragen wat er aan de hand is”

Slachtoffers doen zich voor als zwak maar ondertussen zijn het stille tirannen.

4.De verleiders. Dit zijn de meest subtiele chanteurs. Ze moedigen ons aan, beloven geld, liefde, promotie. Deze chanteurs spelen in op je angst door je iets te onthouden als je niet doet wat ze willen. Voorbeelden van verleiders:

“Ik zal je helpen maar dan wil ik dat je het contact met die vriendin van je verbreekt”.

“Als je me dat geld geeft mam dan beloof ik dat ik er dit jaar bij ben met de kerst. Dat vind je toch zo fijn als we er allemaal bij zijn?”

“Ik hou van je schat, we kunnen het zo fijn hebben samen maar dan moet je wel stoppen met je werk”.

Verleiders bieden nooit iets gratis aan. Elk verpakt kadootje is voorzien van eisen.

Wat drijft de emotionele chanteur?

Angst voor verlating, voor verandering, voor afwijzing, voor machtsverlies is de gemeenschappelijke basis voor mensen die emotionele chantage toepassen. Bij sommigen zijn de problemen geworteld in een lange geschiedenis van angst en minderwaardigheidsgevoelens. Bij anderen zijn ze een reactie op meer recente onzekerheden en spanningen die hun vertrouwen in zichzelf als zelfstandige, goed functionerende mensen hebben ondermijnd. Naarmate de angst in hun leven toeneemt stijgt ook de kans dat ze emotionele chantage gaan gebruiken. Afwijzing door een geliefde, werkeloosheid, echtscheiding, pensionering of ziekte kunnen iemand in onze omgeving makkelijk tot een chanteur maken.

Voor mensen die emotioneel chanteren is chantage de enige manier om zich veilig te voelen en de baas te zijn. Maar hoe zelfverzekerd ze ook lijken, meestal passen ze chantage toe vanuit een diep gevoel van angst. Het is hun schild tegen angst en verdriet.

Projecteren

Dit schild zorgt er bv. voor dat chanteurs hun gevoelens gaan projecteren op jou. Ze zullen proberen jou het gevoel te geven dat je egoistisch, ongevoelig, onvolwassen, onattent of incapabel bent. Als je niet al aan jezelf twijfelde dan ga je dat vanzelf wel doen als je ervoor kiest de chanteur te geloven.

Voor chantage zijn twee mensen nodig

Chantage is een transactie, er zijn twee mensen voor nodig. Emotionele chantage slaagt alleen als je anderen laat merken dat ze de juiste knop hebben gevonden om je te manipuleren. Ervaringen uit je jeugd of latere leven zorgen voor een schakelbord met knoppen waar je weerzin, spijt, onzekerheid, angst en woede zijn opgeslagen. Dit zijn je ‘zwakke plekken’ die pijn doen als ze worden aangeraakt.

Als je bijvoorbeeld als kind al op eieren moest lopen om te voorkomen dat papa of mama in woede zou uitbarsten dan is het niet verwonderlijk dat je in je volwassen relatie er ook alles aan probeert te doen om te voorkomen dat je partner boos op je wordt. De angst voor boosheid is zo groot dat je je zo snel mogelijk aanpast om deze angst kwijt te raken. Met alle gevolgen van dien.

Jezelf verliezen

Waarom is het zo belangrijk om iets te doen aan emotionele chantage? Iedere keer als je je laat chanteren raak je jezelf een beetje kwijt. Het contact met je wensen, dromen, gevoelens en uiteindelijk met je normen en waarden. Je verliest je zelfwaardering en integriteit.

Elke keer als we toegeven aan emotionele chantage verliezen we het contact met onze eigen integriteit.

Mist

In haar boek beschrijft Susan Forward hoe het komt dat slimme capabele mensen toch blind zijn voor het gedrag van de chanteur. Ze zien letterlijk niet wat er gebeurt doordat de chanteurs hun manipulaties verbergen, in een dichte mist. Het beeld van een dichte mist is een metafoor voor de verwarring die de chanteur oproept. ‘Fog’ is het engelse woord voor nevel of mist maar het is ook een afkorting van:

Fear: angst

Obligation: plichtsgevoel

Guilt: schuldgevoel

Angst, plichtsgevoel en schuldgevoel zijn het gereedschap van de emotionele chanteur. Zij pompen een alles verhullende mist in hun relaties die ervoor zorgt dat je bang bent om hen te dwarsbomen, waardoor je je verplicht voelt om toe te geven en je vreselijk schuldig te voelen als je dat niet doet.

Het licht aandoen

Wat kun je doen als je emotioneel wordt gechanteerd?

Als je eenmaal door hebt dat je in de mist zit is de eerste stap het licht aandoen

en erkennen dat je gechanteerd wordt. Miljoenen mensen over de hele wereld hebben dagelijks te maken met chantage door een geliefde. Het is niet iets om je voor te schamen.

Kijk of je iemand in je omgeving kunt vinden die je in vertrouwen kunt nemen en die jou kan helpen de chantage te doorzien.

Ga opschrijven wat er gezegd wordt zodat je er later van een afstand naar kunt kijken. Bovenstaande dingen helpen je om zicht te krijgen op wat er gebeurt.

De volgende stappen vereisen moed, geduld, oefening en tijd. Je gaat leren om je gedrag te veranderen, je angst en schuldgevoel te verdragen en consequent te blijven. Je gaat het contact met je eigen integriteit herstellen.

Hulp nodig?

Herken je jezelf in bovenstaand verhaal en wil je graag iets aan je situatie veranderen met hulp van iemand die weet hoe emotionele chantage werkt en voelt dan kan ik je wellicht helpen.

Zelf heb ik veel baat gehad bij het boek van Susan Forward. Het wordt helaas niet meer uitgegeven en is alleen nog tweedehands verkrijgbaar of in de bibliotheek. Ik hoop en verwacht in het nieuwe jaar (2023) een online training te kunnen aanbieden voor mensen die gebukt gaan onder emotionele chantage. Verder kan ik je als bewustzijnscoach helpen met het herkennen en aanpakken van chantage.

Bron:

*Susan Forward, emotionele chantage, 1996